Julian Tuwim, poeta i tłumacz, urodził się 13 września 1894 roku w Łodzi. Pochodził ze średniozamożnej, mieszczańskiej rodziny zasymilowanych łódzkich Żydów.

Okres poprzedzający II wojnę światową

Jego pierwszy utwór poetycki pt. „Prośba" zamieszczono w dzienniku „Kurier Warszawski" w roku 1913, lecz już wcześniej publikował przekłady poezji polskiej na język esperanto i tłumaczył utwory poetów rosyjskich na język polski.

Ukończył rosyjskie Państwowe Gimnazjum Realne w Łodzi w roku 1914. W latach 1916-1918 studiował prawo i filozofię na Uniwersytecie Warszawskim i ogłaszał swoje wiersze na łamach studenckiego pisma „Pro arte et studio".

W roku 1918 został współzałożycielem kabaretu literackiego o nazwie „Pikador", a w rok później współtwórcą i czołowym przedstawicielem grupy poetyckiej „Skamander", do której również należeli A. Słonimski, K. Wierzyński, J. Lechoń i J. Iwaszkiewicz. Wraz z nimi, dążył do tworzenia liryki skierowanej do szeroko pojętej inteligencji, a nie tylko do świata elit i artystów.

Ożenił się w roku 1919 ze Stefanią, z domu Marchew, której poświecił wiele wierszy miłosnych i która była towarzyszką i oparciem dla poety do końca jego życia.

W latach 1918 – 1936 wydał siedem zbiorów poezji lirycznej: "Czyhanie na Boga" (1918); "Sokrates tańczący" (1920); "Siódma jesień" (1922); "Wierszy tom czwarty" (1923); "Słowa we krwi" (1926); "Rzecz czarnoleska" (1929); "Biblia cygańska" (1932) oraz "Treść gorejąca" (1936).

Był pierwszym poetą polskim, który do liryki wprowadził język potoczny, tematy dnia powszedniego i jako nowego bohatera lirycznego – mieszkańca dużego miasta. Choć część krytyków literackich uważała jego poezję za zbyt nowatorską, twórcy awangardowi tego okresu zarzucali twórczości Tuwima sentymentalizm i tradycjonalizm. Przez bardzo wielu uznany został jednak za wirtuoza w operowaniu słowem i obrazem. Stworzył własną poetycką filozofię języka i pochodzenia słów, które przedstawiał, jako wynik "poetyckiej alchemii".

Niektóre z jego wierszy lirycznych, podobnie jak młodzieńczy wiersz „Wiosna" (1918), w którym w opisie tłumu ludzkiego posłużył się obrazami i wyrazami zaliczanymi do wulgarnych i trywialnych, przed opublikowaniem ich w zbiorach poezji, ukazywały się w prasie i wywoływały wśród czytelników zarówno zachwyt, jak i protesty. Po ogłoszeniu utworów "Do generałów" (1926) i "Do prostego człowieka" (1936), wielu krytyków zarzuciło poecie brak patriotyzmu. Na próżno publicznie wyjaśniał, że wiersze te nie zawierały potępienia wojen obronnych. Utwory poetyckie z cyklu „Wiersze o Państwie" ogłoszone w roku 1935 w tygodniku „Wiadomości Literackie", były jego pierwszymi wyraźnie skierowanymi przeciwko rządom sanacji, którą za życia Józefa Piłsudskiego popierał. Także one wywołały ostre ataki ze strony publicystów narodowej prawicy. Ataki te połączone były najczęściej z napaściami na niego samego, jako twórcy pochodzenia żydowskiego. Żądano, by przestał pisać po polsku, a nawet, by został zesłany do obozu karnego w Berezie Kartuskiej.

Odrębną dziedziną jego działalności była twórczość satyryczna, początkowo publikowana w prasie, a w roku 1934 wydana w zbiorze "Jarmark rymów". Były tam utwory należące do gatunku satyra obyczajowa, reprezentująca poglądy liberalnej inteligencji warszawskiej oraz satyra polityczna. Za największe jego osiągnięcie w dziedzinie satyry uznaje się napisany w 1936 roku utwór "Bal w Operze", wprowadzający do satyry elementy groteski i ekspresjonizmu. Opublikowano go dopiero po wojnie, ale wcześniej krążył w licznych odpisach.

Był autorem wielu przekładów. Z rosyjskiego przełożył, miedzy innymi, staroruski poemat "Słowo o wyprawie Igora" (1928), utwory A. Puszkina "Jeździec miedziany" (1931) i inne, zebrane w tomie "Lutnia Puszkina" (1937) oraz klasyczne dzieła rosyjskiego dramatu (m.in. "Rewizor" Gogola 1929). Za przekłady z języka rosyjskiego otrzymał w roku 1935 nagrodę polskiego PEN Clubu. Publikował też wiersze przełożone z innych języków, poetów takich jak Horacy, Walt Whitman, Henry Longfellow i Arthur Rimbaud.

W ostatnich latach międzywojennych Tuwim wydał swoje utwory poetyckie przeznaczone dla najmłodszych czytelników. W wierszach dla dzieci łączył lirykę i elementy dydaktyczne z dowcipem, często purnonsensowym oraz wykorzystywał swoją wirtuozerię językową, miedzy innymi w utworach rytmiczno-onomatopeicznych, jak sławna "Lokomotywa" i „Ptasie radio".

Owocem jego zainteresowań historyczno-literackich jest antologia "Cztery wieki fraszki polskiej" z przedmową A. Brücknera, wydana w roku 1937.

Był także zbieraczem ciekawostek z zakresu kultury i obyczaju. W wyniku tych oryginalnych zainteresowań, opublikował książki „Czary i czarty polskie" oraz „Wypisy Czarnoksięskie" (1923) oraz "Polski słownik pijacki" i „Antologia bachiczna" (1935).

Przez kilka lat poprzedzających wojnę pracował w redakcji miesięcznika „Szpargały".

Pisał wiele utworów kabaretowych, które jednak uważał za utwory mniej ważne w swoim dorobku i z reguły podpisywał pseudonimami. Był także autorem adaptacji teatralnych, w tym noweli "Płaszcz" M. Gogola i wodewilów muzycznych, jak np. "Żołnierz królowej Madagaskaru" według S. Dobrzańskiego (1936).

W latach 1927 - 1939 współpracował z Polskim Radiem, gdzie w ostatnich latach był kierownikiem artystycznym działu humoru.

W roku 1935 zmarł ojciec Tuwima, a matka zapadła na chorobę psychiczną. W tym okresie poeta zaczął cierpieć na agorafobię i miał inne poważne problemy zdrowotne.

Mimo ataków przeciwników, należał do najbardziej czytanych poetów dwudziestolecia międzywojennego.

W roku 1928 otrzymał nagrodę Miasta Łodzi i doktorat honoris causa Uniwersytetu Łódzkiego, w roku 1935 został wyróżniony Złotym Wawrzynem PAL za wybitną twórczość, a w ankiecie "Wiadomości Literackich" z tego samego roku pt."Kogo wybrałbyś do Akademii Niezależnych, gdyby taka akademia istniała" zajął pierwsze miejsce. Był założycielem Związku Autorów i Kompozytorów Scenicznych (ZAiKS) i przez jakiś czas członkiem jego zarządu. Był też członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich i PEN Clubu.

Okres II wojny światowej

W pierwszych dniach wojny, Julian Tuwim wraz z żoną w pospiechu opuścili kraj pozostawiając w nim matkę poety, której stan nie pozwolił im towarzyszyć. Do kapitulacji Francji przebywali w Paryżu, następnie przez Portugalię dostali się do Brazylii.

Tam, w roku 1940 Tuwim rozpoczął pracę nad liryczno-epickim poematem dygresyjnym "Kwiaty polskie".

Po wyjeździe w roku 1942 do Stanów Zjednoczonych, gdzie zamieszkali w Nowym Jorku, publikował fragmenty tego poematu w tygodniku „Wiadomości Polskie". Kiedy jednak redakcja tygodnika, która pierwsze fragmenty przyjęła z entuzjazmem, zaczęła nalegać, by usunął z poematu wspomnienia o napaściach, jakich doznał ze strony wrogich mu publicystów, zerwał kontakty z tym tygodnikiem.

Odtąd współpracował z wydawanym przez A. Słonimskiego w Londynie miesięcznikiem "Nowa Polska" i z lewicową prasą amerykańskiej Polonii. Od 1942 związał się z lewicą zgrupowaną w sekcji polskiej Międzynarodowego Związku Robotniczego. Należał do Koła Pisarzy z Polski.

W rok po powstaniu w getcie warszawskim, w marcu 1944 roku, Tuwim opublikował w Tel Awiwie, manifest „My Żydzi polscy", w którym w niezwykle emocjonalny i wzruszający sposób napisał o swoim poczuciu braterstwa z narodem żydowskim, podkreślając, że wynikło ono nie z samej jego przynależności do tego narodu, ale z poczucia solidarności wobec ich cierpienia i śmierci. Tekst manifestu został przetłumaczony na wiele języków. Los narodów i grup społecznych, które hitlerowcy chcieli usunąć z powierzchni ziemi, był dla Tuwima wstrząsem tak wielkim, a jego potrzeba powrotu do kraju, który utracił, tak silna, że szukał ratunku w ideach niemożliwych do zrealizowania.

Jego wiara w to, że powojenny sojusz ze Związkiem Radzieckim jest jedyną gwarancją trwałego pokoju i tamą dla antysemityzmu, sprawiła, że utracił wielu z dotychczasowych przyjaciół.

Okres powojenny

Życie na obczyźnie po zakończeniu wojny było dla Tuwima nie do pomyślenia. W połowie roku 1946, Tuwim z żoną wrócili do Polski i zamieszkali w Warszawie. W rok później, zaadaptowali osieroconą w czasie wojny dziewczynkę żydowską. W roku 1948 poeta uczestniczył w Światowym Kongresie Intelektualistów w Obronie Pokoju we Wrocławiu.

Oczekiwano od niego, że będzie pisał wiersze pochwalające nową rzeczywistość Polski i kilka takich utworów opublikował.

Organizatorzy polskiego życia kulturalnego starali się, by mimo gnębiących go chorób, mógł aktywnie brać udział w życiu środowiska literackiego i miał bardzo dobre, jak na tamte czasy, warunki życia i pracy. Jednak, po upływie krótkiego okresu, stało się dla niego oczywiste, że kraj rządzony jest z bezwzględnością, której nie może popierać, a nastroje antysemickie nie straciły na sile. Wiele osób, wierząc, że jest osobą cenioną w sferach rządowych zwracało się do niego o pomoc i w niektórych przypadkach (1946) udało mu się osiągnąć nawet anulowanie wyroków śmierci. Ponieważ jednak nie napisał wiele utworów, które zadowoliłyby rządzących, te możliwości szybko się wyczerpały.

W roku 1949 otrzymał nagrodą literacką miasta Łodzi, a w 1951 – nagrodą państwową, lecz władze i działacze kultury dawali mu do zrozumienia, że oczekuje się od niego innej twórczości, niż przywieziony z emigracji „burżuazyjny" poemat „Kwiaty polskie".

Nie zapisał się jednak do Partii komunistycznej i coraz rzadziej brał udział w spotkaniach i uroczystościach państwowych.

Pracował, jako kierownik artystyczny Teatru Muzycznego Domu Wojska Polskiego, a potem, jako kierownik literacki Teatru Nowego w Warszawie, wystawiając tam swoje adaptacje teatralne, miedzy innymi noweli „Płaszcz" M. Gogola i farsy „Słomkowy kapelusz" Labiche'a. W tym samym okresie opublikował opracowany wraz z J. W. Gomulickim zbiór opowiadań „Polska nowela fantastyczna".

Zajmował się także pracami edytorskimi i tłumaczył wiersze Lermontowa, Majakowskiego, Błoka, Pasternaka i innych poetów rosyjskich.

Przekłady te, w trzech tomach zatytułowanych „Z rosyjskiego" jak również trzytomową antologię „Księga wierszy polskich XIX wieku" wydano dopiero w roku 1954, już po jego śmierci.

Po roku 1958 opublikowano też inne książki, nad którymi pracował w ostatnich latach swego życia: tom „Pegaz dęba, czyli panopticum poetyckie", trzytomowy zbiór ciekawostek z zakresu kultury i obyczaju „Cicer cum caule, czyli Groch z kapustą" oraz zbiór humoresek, satyr, żartów i parodii utrzymanych w stylu pure-nonsensu napisanych razem z A. Słonimskim „W oparach absurdu".

W latach 1949-1953 Tuwim współpracował z miesięcznikiem "Problemy", a od roku 1950 z tygodnikiem "Nowa Kultura".

W ciągu ostatnich lat życia stan jego zdrowia stale się pogarszał.

Zmarł nagle, 27 grudnia 1953 roku w Zakopanem. Został pochowany na Cmentarzu Wojskowym w Warszawie.